مددکاری اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی

مددکاری اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی

مُدلی منحصر به فرد در بستر دولت رفاهی

کشورهای اسکاندیناوی (شامل دانمارک، فنلاند، ایسلند، نروژ و سوئد) به دلیل نظام‌های رفاهی فراگیر و پیشرفته خود در سطح جهان شناخته شده‌اند. مددکاری اجتماعی در این کشورها نه تنها یک حرفه، بلکه ستون فقراتی حیاتی در ساختار دولت رفاهی آن‌ها محسوب می‌شود و نقشی محوری در تضمین رفاه اجتماعی، کاهش نابرابری‌ها و توانمندسازی شهروندان ایفا می‌کند.

این مقاله به بررسی ویژگی‌های متمایز مددکاری اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی و چگونگی شکل‌گیری آن در بستر مدل رفاهی نوردیک می‌پردازد.

مُدل نوردیک و جایگاه مددکاری اجتماعی

مدل نوردیک، که به آن “سرمایه‌داری نوردیک” یا “دموکراسی اجتماعی نوردیک” نیز گفته می‌شود، ترکیبی منحصر به فرد از اقتصاد بازار آزاد با یک شبکه امنیت اجتماعی گسترده و خدمات عمومی فراگیر است. ویژگی‌های کلیدی این مدل که تأثیر مستقیمی بر مددکاری اجتماعی دارد، عبارتند از:

• دولت رفاهی جامع و همگانی: تأکید بر دسترسی برابر و همگانی به خدمات رفاهی بدون در نظر گرفتن وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد. این خدمات شامل مراقبت‌های بهداشتی رایگان، آموزش رایگان در تمام سطوح، مزایای بیکاری، حقوق بازنشستگی و حمایت از خانواده‌ها می‌شود.
• اعتماد بالا به دولت و نهادهای اجتماعی: شهروندان اسکاندیناوی سطح بالایی از اعتماد به دولت و سیستم‌های اجتماعی خود دارند که این امر همکاری در ارائه خدمات و پذیرش مداخلات مددکاری اجتماعی را تسهیل می‌کند.
• مشارکت بالای نیروی کار: نرخ بالای مشارکت زنان در نیروی کار و حمایت از حقوق کارگران از طریق اتحادیه‌های قوی.
• تأکید بر برابری و کاهش نابرابری: هدف اصلی مدل نوردیک، کاهش شکاف طبقاتی و تضمین فرصت‌های برابر برای همه شهروندان است.

در چنین بستری، مددکاری اجتماعی فراتر از ارائه خدمات اضطراری، به یک حرفه پیشگیرانه و توانمندساز تبدیل می‌شود. مددکاران اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی نه تنها با مشکلات فردی و خانوادگی سروکار دارند، بلکه در سطح کلان نیز به عنوان عوامل تغییر اجتماعی و حامیان عدالت اجتماعی فعالیت می‌کنند.

ویژگی‌های متمایز مددکاری اجتماعی در اسکاندیناوی

مددکاری اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی، به دلیل ریشه‌های عمیق آن در دولت رفاهی و فرهنگ اجتماعی خاص این منطقه، دارای چندین ویژگی متمایز است:

۱. رویکرد همگانی و پیشگیرانه (Universal and Preventive Approach)

برخلاف برخی مدل‌های مددکاری اجتماعی در کشورهای دیگر که عمدتاً به مشکلات حاد و بحرانی پاسخ می‌دهند، مددکاری اجتماعی در اسکاندیناوی بر پیشگیری و ارائه خدمات به تمامی شهروندان، صرف نظر از نیاز فوری آن‌ها، تأکید دارد. هدف این است که از تبدیل مشکلات کوچک به بحران‌های بزرگ جلوگیری شود و سلامت اجتماعی جامعه در سطح کلان تضمین گردد. این رویکرد به معنای دسترسی آسان به مشاوره‌های خانواده، خدمات مراقبت از کودک، حمایت از سالمندان و برنامه‌های آموزشی است.

۲. تأکید بر توانمندسازی و استقلال (Empowerment and Autonomy)

مددکاران اجتماعی در این کشورها، به جای تمرکز بر “رفع مشکل” یا “ارائه کمک‌های مالی”، بر توانمندسازی افراد برای غلبه بر چالش‌ها و دستیابی به استقلال تأکید می‌کنند. این به معنای حمایت از افراد برای توسعه مهارت‌ها، دسترسی به آموزش و اشتغال، و مشارکت فعال در جامعه است. هدف نهایی این است که افراد بتوانند زندگی با کیفیت و معناداری داشته باشند و کمتر به کمک‌های خارجی وابسته باشند.

۳. نقش محوری در خدمات عمومی (Central Role in Public Services)

مددکاران اجتماعی بخش جدایی‌ناپذیری از سیستم‌های خدمات عمومی مانند مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، خدمات کودکان و خانواده، و سیستم قضایی هستند. آن‌ها اغلب در بیمارستان‌ها، مدارس، مراکز محلی و ادارات دولتی مشغول به کار هستند و همکاری نزدیکی با سایر متخصصان (پزشکان، روانشناسان، معلمان) دارند. این یکپارچگی، ارائه خدمات جامع و هماهنگ را برای شهروندان تضمین می‌کند.

۴. اتکا بر پژوهش و شواهد (Evidence-Based Practice)

مددکاری اجتماعی در اسکاندیناوی به شدت بر شواهد علمی و پژوهش‌های آکادمیک متکی است. تصمیم‌گیری‌ها و مداخلات بر اساس آخرین یافته‌های علمی و بهترین شیوه‌های حرفه‌ای صورت می‌گیرد. این رویکرد تضمین می‌کند که خدمات ارائه شده مؤثر و کارآمد باشند.

۵. احترام به حقوق بشر و عدالت اجتماعی (Human Rights and Social Justice)

اصول حقوق بشر و عدالت اجتماعی سنگ بنای مددکاری اجتماعی در کشورهای نوردیک است. مددکاران اجتماعی به طور فعال برای دفاع از حقوق افراد آسیب‌پذیر، مبارزه با تبعیض و نابرابری، و ترویج برابری و شمول اجتماعی فعالیت می‌کنند. این تعهد به اصول اخلاقی و حقوقی، حرفه مددکاری اجتماعی را در این کشورها تقویت می‌کند.

۶. آموزش و پرورش قوی (Robust Education and Training)

سطح آموزش مددکاری اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی بسیار بالا است و برنامه‌های دانشگاهی جامع در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکترا ارائه می‌شود. آموزش نه تنها بر دانش نظری، بلکه بر مهارت‌های عملی، اخلاق حرفه‌ای و توانایی کار در محیط‌های چندرشته‌ای تأکید دارد. این امر تضمین می‌کند که مددکاران اجتماعی با دانش و مهارت‌های لازم برای مواجهه با چالش‌های پیچیده اجتماعی مجهز باشند.

چالش‌ها و تغییرات

با وجود نقاط قوت فراوان، مددکاری اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی نیز با چالش‌هایی روبرو است. تغییرات جمعیتی، مهاجرت، و فشارهای اقتصادی ناشی از جهانی‌شدن، سیستم‌های رفاهی را تحت فشار قرار داده است. در سال‌های اخیر، برخی از کشورهای نوردیک نیز شاهد خصوصی‌سازی محدود برخی خدمات اجتماعی و تغییراتی در مدل‌های تأمین مالی بوده‌اند. با این حال، تعهد به اصول بنیادین دولت رفاهی و نقش محوری مددکاری اجتماعی همچنان در این کشورها قوی باقی مانده است.

نتیجه‌گیری: الگویی برای آینده

مُدل مددکاری اجتماعی در کشورهای اسکاندیناوی، با تأکید بر رویکرد همگانی، پیشگیرانه، توانمندساز و مبتنی بر شواهد، الگویی الهام‌بخش برای سایر کشورها محسوب می‌شود.

این مُدل نشان می‌دهد که چگونه یک حرفه می‌تواند در بستر یک دولت رفاهی قوی، به ابزاری قدرتمند برای ساخت جامعه‌ای عادلانه‌تر، برابرتر و با رفاه اجتماعی بالاتر تبدیل شود. در جهانی که با چالش‌های اجتماعی فزاینده‌ای روبروست، درس‌های آموخته شده از تجربه اسکاندیناوی می‌تواند راهگشا باشد.

رسانه تاب آوری ایران